آستان قاسم بن موسی کاظممزار قاسم، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، در نزدیکی شهر حله در کشور عراق قرار دارد. به اتفاق همه مورخان قاسم در زمان حیات امام کاظم (علیه‌السّلام) از دنیا رفته است. ۱ - معرفی اجمالیقاسم، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، از نظر ایمان، علم، تقوا و صلاحیت، دارای مقام بسیار بلندی بوده است. وی بعد از امام رضا (علیه‌السّلام)، از جمله فرزندان مورد توجه و علاقه امام هفتم (علیه‌السّلام)، محسوب می‌شد. شیخ مفید (رحمه الله) و دیگران، مادرش را ام ولد دانسته‌اند. [۳]
رجایی موسوی، سیدمهدی، الکواکب المشرقه، ج۲، ص۱۸.
اما مرحوم حرزالدین، قائل است که مادرش ام‌البنین و برادر اعیانی امام رضا (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه معصومه (علیهاالسّلام) است. [۵]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۸۱.
علمای انساب، قاسم را از فرزندان بلاعقب امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، ذکر نموده‌اند. حتی در هیچ منبعی، او را صاحب فرزند دختر نیز ندانسته‌اند و می‌نویسند که او، به حسب ظاهر، به انتخاب همسر، موفق نشده است. [۷]
موسوی، محمدکاظم، النفحة العنبریه، ص۶۳.
[۸]
اعرجى، جعفر بن محمد، مناهل الضرب فی انساب العرب، ص۳۹۳.
[۱۰]
قاضی مروزی، سيدعزالدين، الفخری فی انساب الطالبیّین، ص۱۷.
[۱۱]
التذکره، ص۱۵۱.
[۱۲]
فلسفی، علی، فرزندان امام موسی بن جعفر (علیه‌السّلام)، ص۲۴.
۲ - توصیفاتعلامه نمازی شاهرودی در مستدرکات علم رجال الحدیث، پس از بیان نام و نسب شریف او، می‌نویسد: «علمای رجال قدیم، نام او را در کتاب‌هایشان ذکر ننموده‌اند؛ اما او سیدی جلیل‌القدر بود که پدرش، او را بسیار دوست می‌داشت و به وی محبت می‌کرد.» [۱۳]
نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۶۲.
عبدالحسین شبستری، مؤلف احسن التراجم، درباره وی می‌نویسد: احد ابناء الامام (علیه‌السّلام) و کان عالما جلیل‌القدر عظیم المنزله و کان الامام (علیه‌السّلام) یحبّه ویراف به ولاه الامام (علیه‌السّلام) علی صدقاته. کان حیا قبل سنة ۱۸۳ ه. ق و قبره بالقرب من الحلّة بالعراق. [۱۴]
شبستری، عبدالحسین، احسن التراجم، ج۲، ص۲۸ - ۲۹.
وی یکی از فرزندان امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) است. او مردی عالم و جلیل‌القدر و بلند جایگاه بود. امام موسی (علیه‌السّلام)، او را دوست می‌داشت و به او محبت می‌کرد و تولیت موقوفات خود را به او، سپرده بود. قاسم تا قبل از سال ۱۸۳ ه. ق، در قید حیات بود. قبرش نزدیک حله در عراق است. مرحوم سید بن طاووس نیز قاسم بن موسی را در ردیف حضرت ابوالفضل عباس (علیه‌السّلام) و علی‌اکبر فرزند امام حسین (علیه‌السّلام) قرار داده و گفته است: هرگاه خواستی یکی از فرزندان ائمه (علیهم‌السّلام)، مانند قاسم، فرزند امام کاظم (علیه‌السّلام) و عباس، فرزند امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) یا علی بن حسین (علیه‌السّلام)، شهید کربلا یا کسانی را که در این ردیف‌اند، زیارت کنی، برابر قبرشان که صلوات خدا بر ایشان باد، می‌ایستی و می‌گویی:... ۳ - مدفن قاسممورخان اتفاق‌نظر دارند که قاسم بن موسی (علیه‌السّلام)، در حیات پدر بزرگوارش، وفات نموده است، چنان‌که می‌نویسند: قاسم نیز همانند برخی دیگر از خویشان و فرزندان علوی (علیه‌السّلام)، تحت پیگرد مخالفان اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) قرار گرفت و به ناچار، مدینه را ترک گفت و به‌طور ناشناس و غریبانه، در منطقه سوری از نواحی حلّه، با سختی زندگی می‌کرد تا بر اثر غصه زندانی بودن پدرش، امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) و سختی غربت و وحشت تنهایی، در جوانی وفات یافت و در سرزمینی که هم‌اکنون به محله قاسم معروف است و در هشت فرسنگی حلّه قرار دارد، به خاک سپرده شد و بقعه و بارگاهی برایش ساختند. [۱۶]
قرشی، باقر شریف، حیاة الامام موسی بن جعفر (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۴۳۱.
ابن‌عنبه و دیگران، این ماجرا را به قاسم بن عباس بن موسی (علیه‌السّلام) متعلق می‌دانند و معتقدند که او در حله، مدفون است. [۱۸]
ابن‌طقطقی، محمد بن علی، الاصیلی فی انساب الطالبیّین، ص۱۸۰.
با وجود این، یاقوت حموی و صاحب مراصد الاطلاع، ذیل مادّه شوشه، قبر مذکور را در حله، برای قاسم بن موسی (علیه‌السّلام) دانسته‌اند و مرحوم حرزالدین نیز منشأ این اشتباه را ذکر کرده است. [۲۱]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، صص ۱۹۰ و ۱۹۴.
در برخی منابع قدیمی، به انتساب این قبر، به قاسم بن موسی (علیه‌السّلام)، تصریح شده است (عیسی بن ابی‌بکر هروی نیز از این زیارتگاه، با عنوان ابوالقاسم بن موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) یاد کرده است. ) و بسیاری از نویسندگان متأخر نیز انتساب آن را به وی، پذیرفته‌اند. [۲۵]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۸۱.
[۲۶]
قمی، عباس، تحفة الاحباب، ص۳۹۳.
[۲۷]
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۲، ص۲۴.
[۲۸]
قمی، عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۳۵۵.
[۳۰]
شوشتری، عبداللطیف، تحفة العالم، ج۲، ص۳۳.
[۳۱]
فیض، عباس، بدر فروزان، ج۱، ص۳۴.
۳.۱ - سخن محلاتینویسنده کتاب اختران تابناک نیز پس از ذکر شرح‌حال قاسم، می‌نویسد: معلوم نیست این قاسم، چرا به سرزمین حله آمده و در آنجا از دنیا رفته است؟ آیا با خواهرش حضرت معصومه بوده است؟ یا با برادرش شاه‌چراغ (احمد بن موسی)؟! یا میان لشگر ابوالسرایا بوده است؟ در هر صورت، معلوم نیست که چرا او به حله رفته است؟! [۳۲]
محلاتی، ذبیح‌الله، اختران تابناک، ج۱، ص۳۸۳.
او پاسخی به پرسش‌های طرح شده، نمی‌دهد. در پاسخ به احتمالات سه‌گانه وی، باید گفت که هیچ‌کدام از وجوه سه‌گانه، نمی‌تواند منشأ صحیحی داشته باشد؛ زیرا چنان‌که اشاره شد، قاسم در زمان پدر بزرگوارش، وفات یافته است؛ درحالی‌که هجرت حضرت معصومه (علیهاالسّلام) در سال ۲۰۱ یا ۲۰۳ ه. ق و هجرت احمد بن موسی نیز مقارن همین سال‌ها و نهضت ابوالسرایا در سال ۱۹۹ ه. ق، بوده است؛ بنابراین کسی که در زمان حیات پدر، در سال ۱۸۳ ه. ق، وفات یافته است، چگونه توانسته در سال ۱۹۹ تا ۲۰۳ ه. ق، با ابوالسرایا یا با خواهر و برادرش، همراهی کند. درنتیجه، می‌توان دریافت که شخصیت قاسم بن عباس بن موسی (علیه‌السّلام)، با قاسم بن موسی (علیه‌السّلام)، برای برخی از مؤلفان کتاب‌های تراجم، خلط شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «آستان قاسم بن موسی کاظم» ج۲، ص۱۱۸. رده‌های این صفحه : زیارتگاه‌های شیعیان در حله | مزار امامزادگان و سادات حله | مزار فرزندان امام موسی کاظم | مکان‌های تاریخی حله
|